Nguồn: Bộ Y tế | 17/07/2024

Tổng quan về ung thư tuyến nước bọt: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Ung thư tuyến nước bọt bao gồm các tuyến nước bọt chính và phụ, trong đó các khối u tuyến mang tai chiếm 80%. Theo GLOBOCAN 2018 có 353 ca mới mắc mỗi năm và đứng thứ 23 trong các ung thư chung. Độ tuổi hay gặp ung thư tuyến mang tai là khoảng 55, mô bệnh học hay gặp là loại ung thư biểu mô biểu bì nhầy và ung thư biểu mô tuyến nang.

Đa số các trường hợp ung thư tuyến nước bọt không tìm thấy nguyên nhân bệnh sinh. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy có một số yếu tố nguy cơ liên quan đến bệnh là: sự tiếp xúc với bức xạ ion hóa, một số loại virus (Epstein Barr, Papiloma...), tiếp xúc với khói bụi công nghiệp (bụi nikel, amiăng...).

Điều trị phẫu thuật cắt bỏ khối u ở giai đoạn sớm mang lại tiên lượng tốt, khi khối u có xâm lấn hay có di căn hạch vùng thì cần xạ trị, hóa trị kết hợp.

Chẩn đoán ung thư tuyến nước bọt

Mục đích của chẩn đoán:

- Chẩn đoán xác định khối u nguyên phát bằng mô bệnh học.

- Phân loại giai đoạn bệnh dựa vào lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng.

Chẩn đoán lâm sàng

- Các dấu hiệu chỉ điểm đặc hiệu

+Đau liên tục vùng mặt bên bệnh

+Liệt mặt

+Loét sùi vùng tuyến có u

- Biểu hiện lâm sàng điển hình

+U vùng tuyến mang tai

+U to gây biến dạng mặt

+U dính với mô xung quanh

+Da bề mặt tuyến sùi loét

- Hạch vùng dưới hàm, cạnh cổ

- Ở giai đoạn muộn, khối u to gây chèn ép và rối loạn các chức năng.

Các xét nghiệm cận lâm sàng

- Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ (FNA): có vai trò định hướng chẩn đoán cùng với lâm sàng và chẩn đoán hình ảnh.

- Sinh thiết u: bằng cách phẫu thuật cắt một phần khối u hoặc lấy u đơn thuần nhưng ít khi được chỉ định vì nguy cơ reo rắc tế bào ung thư. Chủ yếu được áp dụng khi nghi ngờ u lymphoma hoặc khối u đánh giá không còn khả năng phẫu thuật triệt căn, chỉ có thể xạ trị.

- Chẩn đoán hình ảnh: quan trọng để đánh giá mức độ lan tràn cũng như giai đoạn bệnh.

+Siêu âm vùng cổ: có giá trị sàng lọc cao, đánh giá khối u ở nhu mô hay ngoài tuyến, hướng dẫn chọc hút tế bào, đánh giá sơ bộ hạch vùng.

+Chụp CT scan vùng đầu - cổ có tiêm thuốc cản quang: đánh giá tính chất khối u, mức độ xâm lấn xung quanh đặc biệt là xâm lấn xương.

+Chụp cộng hưởng từ (MRI) vùng đầu - cổ: đánh giá xâm lấn tổ chức phần mềm tốt hơn CT.

+Siêu âm ổ bụng tìm di căn, chụp Xquang phổi thẳng tìm di căn.

+Xạ hình tuyến nước bọt với 99mTc-Pertechnetat: giúp phân biệt với áp xe hay các u tuyến.

+Xạ hình xương bằng máy SPECT, SPECT/CT với 99mTc-MDP để đánh giá tổn thương di căn xương, chẩn đoán giai đoạn bệnh trước điều trị, theo dõi đáp ứng điều trị, đánh giá tái phát và di căn.

+Xạ hình thận chức năng bằng máy SPECT, SPECT/CT với 99mTc-DTPA để đánh giá chức năng thận trước điều trị và sau điều trị.

+Chụp PET/CT với 18F-FDG trước điều trị để chẩn đoán u nguyên phát, chẩn đoán giai đoạn bệnh; chụp sau điều trị để theo dõi đáp ứng điều trị, đánh giá tái phát và di căn; mô phỏng lập kế hoạch xạ trị.

+Xét nghiệm miễn dịch tìm virus Epstein Barr như IgA/VCA, IgA/EBNA... công thức máu, sinh hóa, điện tim... đánh giá tình trạng toàn thân.

+Xét nghiệm giải trình tự nhiều gen.

Ung thư tuyến nước bọt bao gồm các tuyến nước bọt chính và phụ, trong đó các khối u tuyến mang tai chiếm 80%, còn lại là các khối u tuyến dưới hàm, dưới lưỡi.

Chẩn đoán xác định

Khối u có đặc điểm lâm sàng vị trí thường gặp, tính chất cứng ít hoặc không có giới hạn, ung thư tuyến nước bọt tiến triển từ từ xâm lấn da, dây thần kinh gây liệt mặt, di căn hạch... tiêu chuẩn vàng vẫn dựa trên kết quả mô bệnh học.

Phân loại giai đoạn bệnh (theo hệ thống TNM của AJCC-2017)

* T: U nguyên phát

Tx: Không xác định được u nguyên phát

T0: Không có bằng chứng u nguyên phát

Tis: Ung thư biểu mô tại chỗ

T1: Đường kính lớn nhất của u ≤2cm và không xâm lấn ra ngoài nhu mô

T2: Đường

T3: Khối u

T4a: Khối u

T4b: Khối u

* N: Hạch vùng

Nx: Không xác định được di căn hạch vùng

N0: Không di căn hạch vùng

N1: Di căn 1 hạch duy nhất, cùng bên ≤3cm, không xâm lấn ngoài hạch {Extranodal extension-ENE (-)}

N2a: Di căn 1 hạch cùng bên, hạch từ 3-6cm, không xâm lấn ngoài hạch ENE (-)

N2b: Di căn nhiều hạch cùng bên, hạch ≤6cm, không xâm lấn ngoài hạch ENE (-)

N2c: Di căn hạch hai bên hoặc đối bên, hạch ≤6cm, không xâm lấn ngoài hạch ENE (-)

N3a: Di căn hạch >6cm

N3b: Di căn hạch bất kỳ có xâm lấn ngoài hạch ENE (+)

* M: Di căn xaMx Không xác định được di căn xa

M0: Không di căn xa

M1: Có di căn xa

Phân loại giai đoạn:

Chẩn đoán phân biệt

Chủ yếu dựa vào chẩn đoán mô bệnh học

- U hỗn hợp tuyến nước bọt

- U lymphoma.

> Kiến thức cần biết về ung thư tuyến giáp

Cách điều trị ung thư tuyến nước bọt

Nguyên tắc chung

- Phẫu thuật cắt toàn bộ tuyến có u ác tính là phương pháp điều trị triệt căn có thể khỏi bệnh ở giai đoạn sớm.

- Ở giai đoạn bệnh muộn hơn khi khối u xâm lấn rộng ngoài nhu mô tuyến và/hoặc di căn hạch vùng việc phẫu thuật cắt bỏ tuyến kèm vét hạch cổ sau đó xạ trị bổ trợ là cần thiết.

- Hóa trị được dùng trong bệnh giai đoạn muộn không còn khả năng phẫu thuật và xạ trị.

- Điều trị chăm sóc giảm nhẹ khi bệnh ở giai đoạn cuối không còn khả năng phẫu thuật hay hóa xạ trị.

Phẫu thuật

Khi phát hiện khối u tuyến nước bọt trong giai đoạn còn phẫu thuật được, không nên chỉ lấy u (nhân) hay lấy bỏ thùy nông đơn thuần.

- Cắt thùy hoặc cắt toàn bộ tuyến có bảo tồn dây thần kinh hoặc mạch máu nếu khối u nhỏ ở nông mà không xâm lấn ra ngoài nhu mô tuyến. Bảo tồn dây thần kinh mặt là một nguyên tắc phẫu thuật. Sự phẫu tích có thể dễ hoặc khó thực hiện, các động tác can thiệp thô bạo (kéo dài dây thần kinh, kẹp, đốt điện) có thể gây liệt.

- Cắt toàn bộ tuyến kèm cắt rộng cắt mô liên quan như dây thần kinh, da, cơ, xương trong trường hợp u có xâm lấn. Khi u xâm lấn dây thần kinh thì cắt bỏ dây VII được chỉ định và cắt bỏ tới tổ chức lành kiểm tra bằng sinh thiết tức thì. Trường hợp đứt hoặc cắt dây thần kinh VII có thể ghép dây thần kinh bằng dây thần kinh tai lớn hoặc dây thần kinh da - đùi, nhưng chống chỉ định khi u đã xâm lấn rộng.

- Phẫu thuật vét hạch cổ chọn lọc, vét hạch chức năng và vét hạch cổ triệt căn tùy thuộc đánh giá di căn hạch trước điều trị.

+Trường hợp không sờ thấy hạch: vét hạch cổ chọn lọc sinh thiết tức thì nếu (+) thì vét hạch cổ chức năng.

+Trường hợp sờ thấy hạch nhỏ: vét hạch cổ chức năng.

+Trường hợp hạch to đường kính trên 6cm: vét hạch cổ triệt căn.

Xạ trị

Chụp mô phỏng bằng CT, MRI hoặc PET/CT, PET/MRI.

- Xạ trị bổ trợ hậu phẫu nếu khối u độ ác tính cao, diện cắt (+), khối u xâm lấn rộng trên lâm sàng, có di căn hạch vùng.

- Xạ trị kết hợp hóa trị với trường hợp không còn khả năng phẫu thuật.

- Các phương pháp xạ trị:

+Xạ trị bằng máy gia tốc theo kỹ thuật 3D.

+Xạ trị theo kỹ thuật điều biến liều IRMT (xạ trị điều biến liều), VMAT (xạ trị điều biến thể tích) nhằm giảm thiểu các biến chứng của tia xạ.

Liều xạ trị chỉ định theo giai đoạn bệnh. Trung bình liều vào u nguyên phát, hạch phát hiện trên lâm sàng và phim Xquang là 66-70Gy, phân liều 2Gy/ngày, trải liều 6-7 tuần.

Hóa trị

Hóa trị được chỉ định điều trị kết hợp khi bệnh ở giai đoạn di căn, tái phát hoặc như một biện pháp điều trị triệu chứng khi bệnh ở giai đoạn muộn.

- Các phác đồ đơn trị liệu:

+ Paclitaxel 175-200mg/m2 (hoặc docetaxel 80-100mg/m2) da, truyền tĩnh mạch,

chu kỳ 21 ngày.

+Cisplatin 80-100mg/m2 da, truyền tĩnh mạch, chu kỳ 21 ngày

+Mitoxantrone 12-14mg/m2 da, truyền tĩnh mạch, chu kỳ 21 ngày

+ Doxorubicin (hoặc epirubicin 30mg/m2 da, truyền tĩnh mạch hàng tuần, hoặc 90mg/m2 da, truyền tĩnh mạch, chu kỳ 21 ngày).

+Methotrexate, 5 FU

+Vinorelbine 30mg/m2 da truyền tĩnh mạch hàng tuần

+Ufur (UFT) 400mg/ngày, chia 2 lần, liên tục trong 1 đến 2 năm sau xạ trị.

- Các phác đồ đa trị liệu:

+CAP: Cyclophosphamide 500mg/m2 da, doxorubicin 50mg/m2 da, cisplatin 50mg/m2 da truyền ngày 1, chu kỳ 28 ngày.

+ Cisplatin 50mg/m2 da, doxorubicin 30mg/m2 da, 5-fluorouracil 500mg/m2 da, truyền tĩnh mạch ngày 1,8-chu kỳ 28 ngày.

+ Cisplatin 60mg/m2 da, epirubicin 50mg/m2 da, 5-fluorouracil 600mg/m2 da, truyền tĩnh mạch ngày 1, chu kỳ 21 ngày.

+ Carboplatin AUC5, paclitaxel 175mg/m2 da, truyền tĩnh mạch ngày 1, chu kỳ 21 ngày.

+DCU: chu kỳ 21 ngày, 2 chu kỳ trước xạ trị.

Docetaxel 36mg/m2, truyền tĩnh mạch trong 2 giờ ngày 1, 8 Cisplatin 30mg/m2, truyền tĩnh mạch trong 2 giờ, ngày 1, 8 Ufur (UFT) 300mg/m2/ngày, ngày 1 đến 14.

Điều trị đích

Một số thuốc ức chế miễn dịch được nghiên cứu chứng minh rằng có tác dụng trên một nhóm các bệnh nhân đã thất bại với biện pháp hóa trị liệu.

- Imatinib 400-800mg/ngày uống hàng ngày.

- Gefitinib 250mg/ngày uống hàng ngày.

- Lapatinib 1.500mg/ngày uống hàng ngày.

- Cetuximab 400mg/m2 da, truyền tĩnh mạch tuần đầu, 250mg/m2 da, truyền tĩnh mạch các tuần tiếp theo.

- Trastuzumab 4mg/kg cân nặng, truyền tĩnh mạch ngày đầu, 2mg/kg cân nặng, truyền tĩnh mạch các tuần tiếp theo.

- Bortezomib 1,3mg/m2 da tiêm tĩnh mạch ngày 1, 4, 8, 11 chu kỳ 21 ngày. Nếu bệnh tiến triển kết hợp thêm doxorubicin 20mg/m2 da, truyền tĩnh mạch ngày 1, 8.

- Larotrectinib٭: là thuốc điều trị đích đầu tiên được FDA phê duyệt (2018) cho chỉ định điều trị tất cả các khối u có gene NTRK fusion (Neurotrophic Tyrosine Receptor Kinase) ở người lớn và trẻ em mà không phụ thuộc vị trí và nguồn gốc khối u bao gồm cả ung thư tuyến nước bọt. Hiệu quả đáp ứng khối u toàn bộ rất cao (>75%). Chỉ định điều trị larotrectinib٭ không phụ thuộc vào giai đoạn bệnh.

Liều dùng: Liều: người lớn và trẻ có diện tích da >1m2: 100mg x 2 lần/ngày. Trẻ có diện tích da <1m2: liều: 100mg/m2 da x 2 lần/ngày.

Chế phẩm: viên hàm lượng 25mg, 100mg; siro 20mg/ml.

Điều trị giai đoạn bệnh di căn xa

- Di căn xương: Hóa trị phối hợp với:

+Xạ trị gia tốc giảm đau: 2Gy x 20 buổi, 3Gy x 10 buổi hoặc 4Gy x 5 buổi.

+Trường hợp di căn nhiều ổ chuyển sang điều trị triệu chứng. Có thể sử dụng dược chất phóng xạ P-32, Strontium-89 hoặc Samarium-153... Khi cần thiết có thể kết hợp thuốc giảm đau.

+Phối hợp các thuốc chống huỷ xương, chống huỷ cốt bào: Acid zoledronic 4mg truyền tĩnh mạch 1 giờ, chu kỳ 3-4 tuần; Pamidronat 90mg pha với 250ml muối đẳng trương, truyền tĩnh mạch 1 giờ, chu kỳ 3-4 tuần.

- Di căn não: Nếu ổ di căn <3cm, và <3 ổ: xét khả năng xạ phẫu bằng dao gamma hoặc gamma quay. Nếu nhiều ổ rải rác, hoặc quá lớn, xem xét xạ trị toàn não 40Gy (phân liều 2Gy/ngày) kết hợp hóa trị nếu sức khỏe bệnh nhân cho phép.

- Điều trị các bệnh nội khoa nếu có: Cần điều trị tích cực các bệnh nội khoa xuất hiện trước, trong và sau quá trình điều trị. Đặc biệt là các biến chứng do hóa chất gây nên cần được quan tâm triệt để.

Cách phòng bệnh ung thư tuyến nước bọt

Điều chỉnh lối sống tích cực, hạn chế tiếp xúc các yếu tố nguy cơ:

- Không hút thuốc lá, thuốc lào.

- Tránh tiếp xúc với tia phóng xạ, bụi, khói.

- Ăn nhiều thức ăn có vitamin: rau xanh, quả tươi.

Tiên lượng

Ung thư tuyến nước bọt có tiên lượng tốt khi bệnh ở giai đoạn sớm và được phẫu thuật triệt để và được đánh giá cẩn thận đa chuyên khoa, tiên lượng xấu khi không phẫu thuật được, bệnh tiến triển.

Theo dõi sau điều trị

Theo dõi 1-3 tháng/lần trong năm đầu tiên, 4-6 tháng/lần trong năm thứ hai, 8 tháng/lần trong các năm tiếp theo. Sau 5 năm có thể tái khám 1 năm/lần.

- Khám lâm sàng: đánh giá tái phát tại chỗ, di căn hạch.

- Siêu âm vùng cổ và chọc hút tế bào bằng kim nhỏ nếu có tổn thương nghi ngờ.

- Chụp CT scan hoặc MRI khi nghi ngờ tái phát nhưng khó xác định trên lâm sàng.

- Chụp PET/CT đánh giá tình trạng di căn xa.

(Nguồn tài liệu: Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh ung bướu - Ban hành kèm theo Quyết định số 1514/QĐ-BYT ngày 1 tháng 4 năm 2020 của Bộ trưởng Bộ Y tế.

Chủ biên: PGS.TS. Lương Ngọc Khuê - GS.TS. Mai Trọng Khoa.

Thành viên biên soạn và góp ý: GS.TS. Mai Trọng Khoa; PGS.TS. Lương Ngọc Khuê; TS. Phạm Xuân Dũng; PGS.TS. Trần Đình Hà; PGS.TS. Phạm Cẩm Phương; TS. Phạm Văn Thái; TS. Nguyễn Quang Hùng; TS. Nguyễn Thị Thái Hòa; PGS.TS. Vũ Hồng Thăng; TS. Đỗ Anh Tú; TS. Trần Văn Công; BSCKII. Hoàng Thị Mai Hiền; TS. Lê Tuấn Anh; TS. Trần Hải Bình; TS. Vũ Hữu Khiêm; ThS. Vương Ngọc Dương; ThS. Trần Ngọc Hải; ThS. Nguyễn Thanh Hùng; TS. Vương Ánh Dương; ThS. Trương Lê Vân Ngọc.)

Tags:

ung thư tuyến nước bọt

chẩn đoán ung thư tuyến nước bọt

điều trị ung thư tuyến nước bọt

Tags:

ung thư tuyến nước bọt

chẩn đoán ung thư tuyến nước bọt

điều trị ung thư tuyến nước bọt

Tin khác

Cẩm nang chăm sóc bé: Dùng thuốc ở trẻ con

Người ta thường nghĩ rằng trị bệnh là phải dùng thuốc. Nhưng thuốc không phải là yếu tố quyết định số một trong việc chăm lo sức khoẻ cho trẻ con, mà còn có những nguyên tắc và yếu tố khác, nhiều khi quan trọng hơn.

Tài liệu Y học -

Cẩm nang chăm sóc bé: Cách con ăn dặm

Ăn dặm không có nghĩa là dứt hẳn ngay sữa mẹ, mà vẫn cứ tiếp tục cho bú, làm sao cho khi thôi nôi mà mỗi ngày còn “bú tí mẹ” được khoảng nửa lít thì tốt, kể như cũng được hưởng khoảng 350 Calo trên tổng số 1.100 Calo nhu cầu năng lượng lúc 1 tuổi.

Tài liệu Y học -

Cẩm nang chăm sóc bé: Lợi ích của việc nuôi con bằng sữa mẹ

Sữa mẹ vô cùng cần thiết cho đứa con của bạn. Loài người cũng như các loài động vật có vú đều nuôi con từ trong bụng mẹ (máu huyết đưa thức ăn và dưỡng khí thông qua cuống nhau nuôi bào thai từng giây từng phút không lúc nào ngơi nghỉ) và sau khi sanh, liền cho bú ngay bằng sữa mẹ...Nhờ đó mà muôn loài đã sinh sôi phát triển và tổn tại hàng triệu năm qua.

Tài liệu Y học -

Làm sao để mẹ nhiễm HIV sinh con an toàn và khỏe mạnh?

Tại Việt Nam, tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con hiện đã giảm xuống dưới 5%. Tuy nhiên, để đảm bảo trẻ không bị lây nhiễm, cần thực hiện một quá trình điều trị toàn diện, bắt đầu từ trước khi mang thai cho đến sau khi sinh. Vậy cần bao lâu để xác định chắc chắn rằng em bé không bị nhiễm HIV?

Tài liệu Y học -

Những điều cần biết về bệnh sởi: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Bệnh sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính lây lan mạnh theo đường hô hấp, gây nên bởi vi rút thuộc họ Paramyxoviridae. Bệnh có thể diễn biến nặng khi có các biến chứng nguy hiểm. Đây là một trong những căn nguyên gây tỷ lệ tử vong cao ở các nước đang phát triển.

Tài liệu Y học -

Bệnh cúm mùa ở trẻ chữa thế nào, có nguy hiểm không?

Đăng ký nhận Email